Sołectwo Pomocno

Historia miejscowości

Pierwsza wiadomość pisana o wsi Pomocno pochodzi z roku 1375. Osada ta należała do rycerza o imieniu Tomasz, wzmianka mówi ,,Tomasz z Pomocna”. Wcześniejsze informacje pisane podają istnienie Osieka i Sów (1290), Pakosławia i Chojna (1310). Nie znane są najdawniejsze dzieje Pomocna, ,,Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski”, podaje że ,,… Pomocno znane było dopiero u schyłku XVIII wieku.” Z zestawienia ludności Ziemi Rawickiej wynika, że w roku 1789 Pomocno liczyło 93 mieszkańców. Być może znaczenie Pomocna w okresie XIV do XVII wieku było niewielkie ze względu na małą liczbę ludności dziesiątkowaną często przez różne klęski. Wspomina o tym ks. Zdzisław Zakrzewski w swojej pracy o naszych ziemiach, gdzie pisze m.in. ,,w roku 1710 szerzyło się strasznie morowe powietrze, które wiele ofiar pochłonęło”. W innym miejscu pisze tak : ,, w roku 1737 panował głód i zaraza na prawie całej naszej ziemi”. Głód ten panował z powodu niepłodności ziemi, która nie wydała zwykłych plonów dla czasu zimowego i nader obfitej wilgotności i wody, która zalała zupełnie miasto Poznań, Wrocław i Gdańsk, którym to miastom a także i całym wiejskim okolicom zadała wiele, wiele nieoczekiwanych szkód…” Pomimo obwałowania w okresie międzywojennym, rzeka Orla nadal stanowi zagrożenie powodziowe dla Pomocna, a dalej Zaorla, Sów, Sworowa, Kubeczek. Do najgroźniejszych należały powodzie w roku 1923, dwukrotnie w roku 1926, w roku 1927, a w roku 1930 woda podmyła most na drodze Pomocno- Zaorle. Bardzo groźną powódź odnotowano w marcu 1940 roku. Wiele szkód wyrządziła powódź w 1948 roku i 1951 roku. Kolejna ,,straszna powódź” dotknęła dolinę Orli w styczniu 1953 roku. Z pomocą przyszli saperzy, którzy na pontonach ratowali ludzi i dorobek całego życia. Groźna powódź dotknęła dolinę Orli w 1981 roku. Wiele szkód w uprawach wyrządziła powódź w okresie żniw w 1985 roku. Ostatnia powódź miała miejsce naprze łomie stycznia-lutego 2000 roku. Wielką nadzieją na ochronę doliny Orli przed powodziami, a także skutkami suszy w okresach letnich, jest prowadzona obecnie regulacja rzeki i jej dopływów oraz rozpoczynana budowa zbiornika retencyjnego ,,Pakosław”. Na początku XIX wieku Pomocno należało do tzw. ,,Klucza osieckiego”, jego właścicielem był W.Bronikowski. W roku 1826 proponował on dzierżawę dóbr osieckich – Osieka, Pomocna i Zaorla, chcąc w ten sposób pozbyć się swych posiadłości. W roku 1853 dokonano uwłaszczenia chłopów ze wsi Pomocno, nadając ziemie i obniżając pańszczyznę względem dworu. Przeprowadzony w 1921 roku pierwszy polski spis rolny wykazał że majątek ziemski Osiek, który obejmował Pomocno liczył ponad 500 hektarów i należał do średniej wielkości majątków w powiecie rawickim. Właścicielem majątku był hr. Adam Grudziński. W małych gospodarstwach chłopskich dał się odczuć dotkliwy nadmiar rąk do pracy. Mieszkańcy Pomocna zatrudniali się w majątku w Osieku, udawali się za granicę, kobiety szukały pracy w majątku ogrodniczym i przetwórni w Pudliszkach. Tak oto warunki życia na wsi w XIX wieku – w Pomocnie, Zaorlu, Osieku opisał Jan Kapała w ,,Genealogii Rodu Kapałów z Zaorla i Skrzypczaków z Osieka”, ,,Ziemia uprawna … jest niskiej bonitacji, dominuje 5 i 6 klasa – gleba żytnio – ziemniaczana. Wymaga intensywnego nawożenia, głównie nawozami organicznymi i nawozami zielonymi (motylkowymi). Nawozów mineralnych nie stosowano. Uprawa roli jest prymitywna, wykonywana końmi pociągowymi, przy zastosowaniu pojedynczego pługa i brony. Siania zbóż, dokonuje się ręcznie z miski zawieszonej na szyi siewcy. Koszenie zbóż i traw odbywało się wyłącznie przy użyciu kosy na pokos. Zboże już skoszone wiązano w snopki i ustawiano w mendle, a po kilku dniach przewożono do stodoły lub do stogu. Młócenie zbóż odbywało się głównie zimą. W XIX wieku dominowały cepy, od początku XX wieku pojawiają się proste młocarnie napędzane końmi przy pomocy kieratu. Podobnie było z oczyszczaniem zbóż z plew w XIX wieku, ręcznie przy użyciu sita. W początkach XX wieku pojawią się wialne napędzane ręcznie. Mielenie zboża odbywa si ę w młynach wodnych i wiatrakach. W początku XX wieku pojawiają się już młyny gospodarcze parowe, usługowe. Taki młyn uruchomiono w 1905 roku w Pakosławiu. Założył go Piotr Baumeller. Był to ogromny postęp w przetwórstwie zbóż i ogromna ulga dla mieszkańców wsi. Wypiek chleba i ciasta odbywa się wyłącznie w domu w specjalnym piecu chlebowym. Wypiek chleba dokonuje się jeden raz na 7 – 10 dni. Dojenie krów, na bardzo długie lata, pozostaje tylko ręczne, mechaniczne stosowane jest dopiero w II połowie XX wieku. Przetwarzanie mleka na śmietanę i twaróg, odbywa się w warunkach domowych, również ręcznie i prymitywnie. Śmietanę zbiera się z powierzchni odstanego mleka codziennie, zakwasza i wyrabia masło ręcznie w giżynach, później przy pomocy masielnic napędzanych ręcznie. W latach międzywojennych coraz powszechniej stosuje się wirówki do mleka, do odwirowania śmietany. Zaopatrzenie w mięso odbywa się w drodze uboju, własnego żywca wieprzowego i drobiu. Mięso wieprzowe konserwuje się głownie metodą peklowania na sucho i wędzeniem. Zamrażania mięsa i żywności nie stosowano bo nie było zamrażalek i prądu. Uboju dokonywano w zimie, wczesną wiosną i późną jesienią. Eliminowano ubój w lecie z uwagi na wysoką temperaturę. Warzywa na zimę kopcowano, a niektóre z nich kiszono, jak np. ogórki i kapustę. Owoce używano przede wszystkim jako świeże. Na porę zimową suszono jedynie śliwki i gruszki w piecu chlebowym lub marynowano w occie. Kompotów nie znano. Warunki bytowe były bardzo skromne – ubogie. Mięso na stołach podawano wyłącznie w niedziele i święta. Na śniadanie spożywano głównie ziemniaki w mundurkach lub chleb ze smalcem. Masło przeznaczono głównie na sprzedaż. Na obiad podawano najczęściej zupy, ziemniaki z jajkami lub kluski ( dania proste) … w całej okolicy i Wielkopolsce, kultywowano zazwyczaj podawanie w niedzielę i święta na obiad pyzy (kluski na parze) z kapustą i sosem z odrobiną kurczaka lub innego mięsa. Mleko spożywano w dużych ilościach i w różnych postaciach, surowe, gotowane i zsiadłe. Najobfitsze i najwartościowsze posiłki otrzymywała zawsze głowa rodziny, gdyż byt całej rodziny zależał od niej, stąd szczególna dbałość o nią. Ubierano się bardzo skromnie, bo warunki materialne rodziny na to nie pozwalały. Oszczędzano na wszystkim. W lecie wszyscy chodzili boso, nawet do kościoła parafialnego do Dubina, oddalonego o około 10 km, a buty zakładano dopiero przed wejściem do kościoła. Była to praktyka powszechna. Warunki mieszkaniowe były bardzo skromne. Dominowała praktyka jeden pokój dla jednej rodziny. Domy budowano najczęściej z drewna i gliny, bez podpiwniczenia, a dach kryto strzechą. Najczęściej były to duże izby , a jedna z nich połączona z kuchnią która ogrzewana była piecem kaflowym w zimie. Piec był dwufunkcyjny, do gotowania posiłków dla rodziny i karmy dla zwierząt i do ogrzewania izby. W lecie gotowano na piecu zwanym angielką (niekaflowy), aby nie ogrzewać izby. Drugą izbę i ewentualnie dalsze nie ogrzewano, wyjątek stanowiła okoliczność rodzinna lub ważne święta np. Boże Narodzenie. Spano po 2 a nawet 3 osoby w jednym łóżku. Łóżko wykładano świeżą długą słomą żytnią. Nie było materacy. Mieszkania meblowano również bardzo skromie, podług nie przykrywano dywanami ani chodnikami. Podłogi wykonane były z desek bez lakierowania i dodatkowych zabiegów uszlachetniających. Mieszkania oświetlano przez długie lata lampą naftową, później karbidową. W obejściu używano wyłącznie latarkę naftową. Wodę na potrzeby domowe i hodowlane używano wyłącznie studzienną, a do prania często wodę deszczową gromadzoną podczas opadów deszczu lub w zimie ze śniegu. Do prania używano tzw. tarkę, która bardzo długo królowała w domach. Z braku prądu o racjonalizacji prac domowych nie było mowy. Nie docierała tu i w najbliższej okolicy komunikacja autobusowa i kolejowa. Komunikacje autobusową uruchomiono dopiero w 1938 roku na odcinku Rawicz – Dubin – Jutrosin. Komunikację kolejową z Pakosławia do Miejskiej Górki uruchomiono w 1900 roku. Przewozy osobowe na tym odcinku uruchomiono dopiero po II wojnie światowej. Stąd mieszkańcy okolicznych wsi chodzili głównie pieszo, dalej jeździli własnymi wozami konnymi lub bryczkami. Rower nie był jeszcze powszechnym w użyciu, stał się nim znacznie później ,, -opisuje Jan Kapała”. W Pomocnie i Zaorlu pojawili się pierwsi na terenie Ziemi Rawickiej hodowcy gołębi pocztowych. Byli to przeważnie leśnicy, m.in. Przybysz z Pomocna posiadał 18 gołębi. Pomocno razem z pozostałymi miejscowościami ,,Klucza osieckiego” od wieków przynależy do parafii Dubińskiej, ludność dojeżdża do kościoła w Dubinie lub podczas pogrzebu do dużo starszego kościoła w Borku, gdzie znajduje się cmentarz parafialny. Słynne na okolice są też odpusty Przemienienia Pańskiego w miesiącu sierpniu w kościele w Borku. W dniu 14 grudnia 1975 roku mieszkańcy Pomocna uroczyście obchodzili jubileusz 600-lecia istnienia swojej osady. Ludność Ziemi Rawickiej odegrała poważną rolę w wyzwoleniu spod jarzma pruskiego, uczestnicząc czynnie w Powstaniu Wielkopolskim. Na naszych terenach powstanie wybuchło 5 stycznia 1919 roku i trwało około 50 dni. Ksiądz Zakrzewski wspomina ,,Tego dnia wieczorem zbiegli się powstańcy z całego powiatu do Golejewka, gdzie rozdano broń przywożoną z Poznania w ilości 500 karabinów”. Wśród powstańców wielkopolskich nie zabrakło mieszkańców Pomocna, jednym z nich był mój dziadek – Jan Skiba. Od blisko 110 lat w Pomocnie istniała szkoła podstawowa, budowę budynku szkolnego w tej miejscowości zakończono w roku 1886. Do nowej szkoły w roku 1897 uczęszczało 171 dzieci z Pomocna , Zaorla i Osieka. W pierwszych latach istnienia szkoły duże zasługi na polu szerzenia oświaty w Pomocnie wnieśli tacy nauczyciele jak: L. Piotrowski, L. Strzyżewski, Wabiński. W latach 1905-1906 młodzież szkolna ze szkoły w Pomocnie, podobnie jak w sąsiednich miejscowościach , czynnie włączyła się do bojkotowania języka niemieckiego w szkole. Strajk młodzieży szkolnej trwał do czerwca 1907 roku, na młodzież i rodziców nakładano dotkliwe kary. Po zakończeniu I wojny światowej i wyzwoleniu naszych ziem spod zaboru pruskiego zaczęto uczyć w Pomocnie w języku polskim od maja 1919 roku. W pierwszych powojennych latach dwu nauczycieli uczyło po 200 dzieci. Szerzej znane są klasy szkoły w Pomocnie po II wojnie światowej. Od kwietnia 1945 roku była to szkoła 3-klasowa, jej pierwszym kierownikiem był Piotr Rezner. Status szkoły, najpierw 7- klasowej, a później 8 – klasowej Pomocno uzyskało od września 1948 roku. Jej kierownikiem kolejno byli: Józef Mańkowski ( 1.06.1945 r. – 31.07.1947 r.), Leopold Nowiński ( 1.08.1947 r. – 31.08.1963 r.), Jan Kowalczyk (1.09.1963 r. – 31.08.1976 r. ). Po likwidacji gminy Pakosław (1976-1982) szkoła w Pomocnie najpierw była 3 – klasową filią szkoły w Pakosławiu , a w latach 1981 – 1984 nie istniała. Przywrócenie szkoły w Pomocnie nastąpiło od 1 września 1984 roku, jako szkoły 5 – klasowej, jej dyrektorką była Barbara Kapała ( 1.09.1984-31.08.1984) , następnie Urszula Radajewska (1.09.1986-31.08.1999 r.) . Z powodu coraz mniejszej liczby dzieci z dniem 31.08.1999 r. zamknięto szkołę filialną w Pomocnie, a uczniów klas przeniesiono do 8 – klasowej Szkoły Podstawowej w Sowach. W Pomocnie istotne zmiany dokonały się w okresie powojennym. Mimo słabych gleb dokuczliwych powodzi miejscowość stała się zamożniejsza, przebudowano domy i obiekty gospodarcze, zaczęły znikać zabudowania drewniane, lepianki i strzechy. W roku 1957 oddano do użytku pobudowaną wspólnie z Zaorlem ,,starą remizę „ OSP. W roku 1960 Pomocno zostało zelektryfikowane, w roku 1961 oddano do użytku ,,Dom Nauczyciela” przy szkole podstawowej, w roku 1970 przekazano mieszkańcom wybudowaną czynem społecznym świetlice wiejską z remizą OSP. Drogę asfaltową od skrzyżowania z drogą powiatową Pakosław – Dubin do Pomocna, Zaorla i Sów pobudowano w latach 1976-1977. W roku 1988 wymieniono na nową sieć energetyczną, zmodernizowano oświetlenie uliczne , a w 2002 roku oświetlenie uliczne przebudowano na nowoczesne energooszczędne. W roku 1992-1993 miejscowość zwodociągowano, w roku 1996 stelefonizowano, a w roku 1998 doprowadzono do Pomocna gaz ziemny. W Pomocnie zmienia się liczba zagród i mieszkańców. Dla porównania – w roku 1789 r.Pomocno liczyło 93 mieszkańców, w roku 1900- 151 mieszkańców, w roku 1975 – 225 mieszkańców, w roku 1993-161 mieszkańców w tym 75 kobiet i 86 mężczyzn, obecnie w Pomocnie mieszka 172 osoby. W roku 1900 Pomocno liczyło 36 zagród, w roku 1975-41 zagród, w roku 1993 – 37 zagród, obecnie również 37. Z Pomocna kilku mieszkańców poległo lub pomordowanych zostało w czasie II wojny światowej. Byli to : Roman Bełuniak, Franciszek Chudzichowski, Stanisław Kowalski, Józef Spychała, a Józef Chudy – szeregowy, przebywał w obozie jenieckim w Sobiborze, zginął 6 stycznia 1941 roku wśród tysięcy ofiar ,,Katyńskich”. Mieszkaniec Pomocna – Antoni Basiński w latach 1950-1952 był przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej w Pakosławiu.