Sołectwo Dębionka i Kubeczki

Historia miejscowości

Dębionka z Kubeczkami tworzy wspólne sołectwo, należy do osd grupy językowej zwanej gwarą chazacką. Pochodzenie Chazaków omówione zostało w opisie osadnictwa nad Orlą wzdłuż granicy ze Śląskiem, gdzie jeszcze u schyłku XIV wieku ciągnęły się ogromne lasy, częściowo później karczowane pod powstające na tamtejszych terenach osady, między innymi Kubeczki, Dębionkę, Drogi i Sworowo. Trwają spory o rodowód nazwy Chazy. Szukając prób wyjaśnienia warto przytoczyć słowa piosenki napisanej przez A.S. Demuthów z Zawad, zatytułowanej ,,Piosenka Leśników” ,,Tu nad rzeką Orlą Leśnioki mieskali, bo tak nasych ludzi tutej nazywali. Nie byli panowie ani obszarnicy, tylko tu mieszkali Leśnioki rolicy”. Jedna z osad chazackich –Dębionka pojawiła się w roku 1637 przy drodze leśnej ze Stwolna przez Zawady do Golejewka, na miejscu karczowanego Czarnego Lasu. Nazwa Dębionka wywodzi się od dębianek, inaczej galasówek pasożytujących na dębach. Z dębianek w XVII wieku wytwarzano atrament. Henryk Nowak – znawca językowy, poznański dialektolog w pracy ,,Gwary chazackie w powiecie rawickim” jako datę powstania Dębionki podaje rok 1689. W rejestrach urodzeń i chrztów dawnej parafii czestramskiej w Golejewku, przechowywanych w Archiwum Archidiecezji w Poznaniu figuruje pod datą : ,,1637. 16 octobris baptizatus Est filûŝ Laborviosi Jannis Predzborski et Hedwigis coniugum Legitymorum de Dębionka, cui nomen datum est Andreas Patrrini eius fureant generosus dominuusJoannes Choiński et gen erosa virgo Elisabeth Choińska”. Z zapisu tego wynika, że na początku Dębionka należała do Stanisława Choińskiego, pana na Stwolnie. Następnie Dębionka wraz z Ugodą i Niedźwiadkami weszła w skład majętności ostrobudzkiej, której właścicielem był H. Rogaliński (rok 1789). W kompleksie majętności ostrobudzkiej, poza Dębionką, Niedźwiadkami i Ugodą znalazły się od 1879 roku Kubeczki, część Chojna, Łąkta, Folusz, Sarnówka, Sarnowa, część Zawad. Ponad 100 lat później, tj. w 1893 roku E. Rogaliński sprzedał folwark Dębionka Hrabiemu Janowi Czarneckiemu, dla którego hrabia Marcel Czarnecki z Gogolewa w czerwcu 1846 roku kupił Golejewko wraz z 11 innymi miejscowościami parafii czestramskiej. W ten sposób Dębionka weszła w kompleks dóbr golejewskich. Wzmianki pisane o Dębionce są bardzo skąpe. Jeden z zapisów podaje, że w 1789 roku Dębionka liczyła 13 mieszkańców. Do zabudowań folwarcznych należała owczarnia (teren obecnego gospodarstwa W. Hantkiewicza) oraz wielka dworska chałupa (późniejsze gospodarstwo Mośków). W okresie powojennym Dębionka przynależała do gromady Zielona Wieś, w czasie istnienia Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Zielonej Wsi tj. od 1 stycznia 1955 do 31 grudnia 1969 roku. Następnie przeszła do gminy Pakosław. Początkowo stanowiła samodzielne sołectwo, dopiero za czasów ,,pakosławskich” nastąpiło połączenie Dębionki z Kubeczkami. W roku 1992 pobudowali wodociąg doprowadzając wodę z kierunku Ugoda. Dzięki tej inwestycji rozpoczęła się zabudowa nowymi domami mieszkalnymi skrzyżowania dróg w kierunku Ugody i Niedźwiadek. W roku 1999 Dębionka została stelefonizowana poprzez włączenie krajowej i zagranicznej łączności automatycznej, a w roku 2000 w Dębionce zabudowane zostało oświetlenie uliczne. Dębionkę w 1789 roku zamieszkiwało 13 mieszkańców, w 1975 roku 26 mieszkańców. W 1993 miejscowość liczyła 7 zagród z liczbą 32 mieszkańców, w tym 18 kobiet i 14 mężczyzn. OSADA KUBECZKI Kubeczki należą do grupy młodszych osad naszej gminy powstałych na terytorium dawnego pogranicza oddzielającego plemiona śląskie od krainy Polan. Przepływająca przez to terytorium bagnista i trudno dostępna wówczas rzeka Barycz oraz występujące po obu jej stronach puszcze stanowiły naturalną granicę. W niewielkim oddaleniu od pogranicza rozprzestrzeniało się stopniowo osadnictwo, bronione przez grody i warownie. Z prawej strony Baryczy przed napadami plemion Śląskich broniły grody w Czestramie, Dubinie , Sarnowie, Jutrosinie. Z lewej przed najazdem Polan broniły warownie Milicza i Żmigrodu. W wyniku osadnictwa następowało powolne zanikanie rozległej na tym terenie puszczy. Wzdłuż granicy ze Śląskiem, jeszcze u schyłku XIV wieku ciągnęły się pasy lasów na całym odcinku od Tarchalina (koło Bojanowa ) poprzez południowe tereny od Słupi Kapitulnej aż do Pawłowa ( koło Jutrosina). Ruch osadniczy nad samą granicą Śląską na południe od Kasztelani Czestramskiej oraz starych osad – Słupi Kapitulnej, Sów i Szkaradowa – objął pas leśny dopiero w XVI wieku. W wykarczowanych częściowo lasach powstały: na terenie naszej gminy – Sworowo (1603 r.), Kubeczki (1620r.), Podborowo (1685 r.), Dębionka (1689r.), Niedźwiadki (1725r.), Drogi (1775 r.), zaś po stronie zielono wiejskiej – Łąkta (1530 r.), Sikorzyn (1553 r.),Zielona Wieś (1580r.), Ugoda (1620r.), Wydawy (1665 r.), Zawady (1683r.). Miejscowości te należą do osad grupy językowej zwanej gwarą charłacką (hazacką). Badania naukowe gwary hazackiej prowadzono kilkakrotnie od 1906 roku , z tego gruntowne, latach 1960-62, a ich wyniki przedstawione zostały w pracy Henryka Nowaka p.t. ,,Gwary hazackie w powiecie rawickim’’. Wyniki tych badań dają podstawę ,,do podziału południowo – wschodniego obszaru powiatu rawickiego na dwa zasadnicze zespoły językowe : gwary wsi chazackich i opozycje gwary wsi okolicznych. Podstawę takiego podziału stanowią stwierdzone i niewątpliwe opozycje dostatecznie licznych właściwości gwarowych, typowych z jednej strony dla mieszkańców sześciu wsi parafii zielono wiejskiej, a wykazujących silne związki z dialektem północnego śląska, z drugiej zaś strony typowych dla szeregu okolicznych wsi, których dało się stwierdzić system językowy wybitnie południowo wielkopolski. W ten sposób ustalono zasięg i liczbę wsi chazackich. Jest ich 17, a mianowicie ; Wydawy, Zielona Wieś, Stwolno, Zawady, Ugoda, Łąkta, Kubeczki, Niedźwiadki, Sworowo, Drogi, Słupa Kapitulna, Podborowo, Golejewko, Golejewo, Chojno, Ostrobudki oraz wsie pozostające w luźnym związki z wymienionymi – Ostoje I Szkaradowo. Obszar wsi chazackich nie jest gwarowo jednolity. Dzieli się on na część zachodnią , która obejmuje 15 wsi ; mieszczą się one w granicach dawnej parafii czestramskiej z przełomu XVI i XVII wieku. W zespole tych wsi wyraźnie wyodrębniają się stanowiąc gwarowe centrum Chazów, wsie obecnej parafii zielono-wiejskiej; Wydawy, Zielona Wieś , Stwolno, Zawady , Ugoda i Łąkta (1-6). Wśród nich zaś wyróżniają się dwie główne wsie Chazackie – Zielona Wieś i Wydawy. Osobno też traktować trzeba gwarę Słupi Kapitulnej (11) i w pewnym stopniu oddzielnie gwarę Chojna łącznie z Golejewem i Ostrobudkami (13-15). Wschodnią część obszaru chazackiego stanowią dwie wsie, mianowicie Ostoje i Szkaradowo (16-17) , oddalone od centrum tego obszaru o około 15 km i oddzielone od niego pasem wsi (Sowy, Białykał, Zaorle, Osiek) ,,wyraźnie niechazackich” – pisze Henryk Nowak. Niewątpliwie do wsi chazackich zalicza się też Dębionka i Golejewko, a wsie z ludnością wymieszaną to Sikorzyn i Szymanowo, wydaje się, że szczególnie Szymanowo kultywuje w minionych dziesięcioleciach kulturę chazacką poprzez znany zespół ,, Wisieloki’’. Jak podaje Henryk Nowak – znawca językowy poznański dialektolog w pracy ,, Gwary chazackie w powiecie rawickim” – pod określeniem ,,chazacki” obszar językowy ,,chazacka” gwara rozumiemy zespół cech, właściwych mowie ludności nazwanej Chazakami (Xazaki), mieszkającej w okolicy nazywanej chazami (Xazy – na Xazach). Owa ,,chazackość” ich gwary tak przecież innej, odmiennej w stosunku do gwary mieszkańców okolicznych wsi powiatu rawickiego, owa specyfika mowy Chazaków polega w gruncie rzeczy na tym, że rejestrowano w ich mowię odmienne nieraz słownictwo, formy gramatyczne, niektóre zjawiska głosowe ( jak mazurzenie), są one zwykle cechami, właściwymi dla dialektu śląskiego (ściślej północno - śląskiego). Notowana często w tej okolicy wypowiedź : w Zielonej Wsi mówią ,,po chazacku” – oznacza, że mówią tam w wielu wypadkach ,,po śląsku’’. Mieszkańcy dzisiejszych wsi chazackich osiedlili się w XVI i XVII wieku na miejscu wykarczowanej puszczy pogranicznej nad rzeką Orlą, wywodząc się z osiedleńców ze Śląska Dolnego (Śląska Północnego), nazywanych przez wielkopolskich sąsiadów Leśnikami (Leśniaki, Lasoki), a czasem Chazakami. Gwary chazackie są resztką dialektu północno-śląskiego przeniesionego wraz z osiedleniem się na karczowskach nad rzeką Orlą znacznej grupy – a najprawdopodobniej kilku grup, osiadłych tu w różnym, ale niezbyt odległym od siebie czasie – biednych chłopów śląskich i to z niedalekich okolic Śląska. Na pewno ze Śląska, a nie jest wielce prawdopodobne, że z sąsiednich terenów Milickiego lub dalszych, wschodnich terenów Dolnego Śląska: od Sycowskiego po Kluczborskie. Jest rzeczą oczywistą, że żyjące od przeszło trzech stuleci w otoczeniu gwar południowo-wielkopolskich i nawet w obrębie poszczególnych wsi zapewne od dawna wspólnie z Wielkopolanami –kolejna generacja Chazarów językowo coraz bardziej się wielkopolaszczy” – pisze Henryk Nowak. Kubeczki należą do grupy młodszych osad naszej gminy powstałych na terytorium dawnego pogranicza. Kubeczki założono około 1620 roku, w miejscu wykarczowanego fragmentu puszczy pogranicznej zwanej Czarnym Lasem, położonej na rzeką Orlą. Wzmianki pisane o początkach istnienia Kubeczek są bardzo skąpe. Jerzy Burchard – badacz powstania wsi chazackich podaje, że ,,w wyniku dalszego karczowania lasów pojawiła się (…), w roku 1676 wioska ,,De sil vis alias od Kubeczki” – dzisiejsze Kubeczki , co znaczy ,,z lasów albo od Kubeczki”. W rejestrach urodzeń i chrztów w dawnej parafii czestramskiej w Golejewku , przechowywanych w Archiwum Archidiecezji w Poznaniu figuruje pod datą: ,,1686 , Die 11 Augusti baptizatus Est Filius Andreae Kubecka de loco od Kubeczek. Zapisany w formie charakterystyczne dla Hazów i ich otoczki Andrzej Kubeczka był eponimem dzisiejszych Kubeczek”. Kubeczki na początku istnienia należały do rodu Habdanków Choińskich z Chojna, a budowniczym fortuny na Czarnym Lesie był Stanisław Choiński, ostatni z tego rodu. Urodził się w 1617 roku, w momencie zgonu miał 80 lat (zmarł 29 czerwca 1697 r.) Kubeczki dalej związane były z dworem w Chojnie, wynika to z różnych zapisów, np. ,,Chłopi z (…), Kubeczek, dostarczyli dla folwarku Choińskiego w ciągu 1714 roku (…) dniówek bydlęcych oraz ręcznych”. Od 1749 roku Kubeczki należały do J.Budziszewskiego, w 1789 r. były w ręku H. Rogalińskiego, następnie A. Pomorskiego. W 1828 roku sąd ziemski sprzedał na licytacji folwark w Chojnie z Kubeczkami. Od czerwca 1846 roku Kubeczki wraz z pozostałymi miejscowościami parafii czestramskiej przeszły w ręce hrabiego Marcelego Czarneckiego (dziedzica Golejewka). Bardzo skąpe informacje od mieszkańców, brak dokumentów i kronik z dawnych lat nie pozwalają na odtworzenie historii szkoły w Kubeczkach. Ze strzępów zapisów i informacji udało się ustalić, że szkoła w Kubeczkach istniała już przed 1900 rokiem. Uczęszczały do niej dzieci ze Sworowa do 1900 roku, to jest do czasu pobudowania szkoły w Sworowie. Szkoła w Kubeczkach do 1932 roku była szkołą samodzielną, następnie podporządkowana została szkole w Ugodzie. Między innymi nauczycielem w Kubeczkach był przez trzy lata nieżyjący już Leon Ziemniak z Zakrzewa. Wspomniany przez mieszkańców jako świetny pedagog , sportowiec i muzyk. Zjednywał nie tylko dziatwę szkolą, lecz także młodzież starszą , z którą założył organizację ,,Strzelecką” , pobudował na wzgórzu tor saneczkowy i strzelnicę. Opuścił Kubeczki w 1935 roku i od tego czasu szkoła była nieczynna. W okresie okupacji hitlerowskiej dzieci z Kubeczek chodziły do szkoły niemieckiej w Sworowie, a z budynku szkolnego w Kubeczkach urządzono obóz dla więźniów żydowskich. Po wojnie szkoła służyła jako sala wiejskich zabaw, na krótko w latach 1955-1956 była filią szkoły w Ugodzie, później młodzież wiejska przebudowała budynek szkoły na świetlicę ze sceną. Takim celom służy do dzisiaj. Z Kubeczek pochodził ksiądz Wawrzyniec Dolny, proboszcz parafii w Pakosławiu przez 39 lat. Urodził się 15 sierpnia 1835 roku. Ojciec Augustyn miał w Kubeczkach gospodarstwo rolne. Zanim ksiądz Wawrzyniec Dolny przybył do Pakosławia był wikariuszem w Jutrosinie. Probostwo w Pakosławiu objął w 1870 roku i pełnił tę funkcję aż do śmierci, czyli do 1909 roku. Ksiądz Dolny to człowiek wielkiej pracy – odpowiedzialny kapłan, zasłużony gospodarz i gorący patriota. Gdy przybył na pakosławskie probostwo, zastał tu niemal ruinę. Kościół zaczął się już prawie rozpadać, podobnie było z probostwem i pozostałymi obiektami. Poprzednik ks. Dolnego – ksiądz Franciszek Płachciński – narzekał na ten stan rzeczy, pisał o tym, ale niczego na lepsze nie zmienił. Księdza Dolnego – wszystko co tu zastał- do głębi irytowało. Postanowił to zmienić i dokonał dzieła, które wręcz przekracza możliwości jednego człowieka. Najpierw pobudował organistówkę, a przy niej niewielkie obiekty gospodarcze. Przygotowania do budowy owego kościoła trwały długo. Trzeba było zgromadzić niemałe fundusze i o te ks. Dolny starał się wszędzie, gdzie tylko było możliwe. Najwięcej zebrał od parafian, a sporą sumę przekazał hrabia Stanisław Czarnecki, jednak znacznie mniej niż obiecał. Budowę rozpoczęto w czerwcu 1896 roku, a nad jej przebiegiem czuwał architekt leszczyński – Franciszek Feuer. Konsekracja nowego kościoła odbyła się 8 lipca 1900 roku. Kościół zbudowano w stylu neogotyckim, wyposażenie jego wnętrza utrzymane jest również w tym stylu. Ksiądz Dolny za własne pieniądze sprawił nową Drogę Krzyżową, która do dziś upiększa wnętrze świątyni. Mimo ogromu trudności, które trzeba było pokonać, ks. Dolny nie załamał się. W krótkim czasie przystąpił do budowy nowego probostwa i budynków towarzyszących, co wcale nie było sprawą prostą. Zlikwidował wszystkie zaniedbania z poprzednich 100 lat. Pochodząc z gospodarstwa rolnego, zachował duże zamiłowanie do tej dziedziny, aż do końca życia. Gospodarstwo przy probostwie prowadzone było wzorowo. Panował tu zawsze ład i porządek. Stanowiło ono dobry przykład dla okolicznych rolników. Ksiądz Dolny doceniał też znaczenie organizacji rolniczych i był jednym ze współzałożycieli Kółka Rolniczego w Pakosławiu (1882), pełnił w nim funkcje wiceprezesa. Kółko Rolnicze miało niewątpliwy wpływ na wzrost poziomu kultury rolnej w Pakosławiu i okolicach. Ks. Wawrzyniec Dolny to gorący patriota , który ufał w powstanie odrodzonej Polski. Bardzo ubolewał, gdy hrabia Leon Czarnecki sprzedał w 1903 roku pakosławskie dobra ,,Landbankowi” w Berlinie, a ten odstąpił je wkrótce Komisji Kolonizacyjnej. W związku z tym do Pakosławia napłynęło sporo Niemców i do ich rąk dostało się 3200 morgów polskiej ziemi. W księdze chrztów pozostawił ks. Dolny następującą notatkę: ,,Dnia 12 czerwca 1903roku sprzedał dotychczasowy właściciel hr. Czarnecki Leon, syn Stanisława i Anny z Hrabiów Mielżyńskich, dobra pakosławskie Landbankowi w Berlinie – cichaczem, potajemnie Smutno – bolesno – strata niepowtarzalna”. Ksiądz Wawrzyniec Dolny zmarł 17 kwietnia 1909 roku. Pozostawił po sobie dzieło wiekopomne. W testamencie zaznaczył, że swe osobiste oszczędności przeznacza na konserwacje Kościoła. Spoczął wśród parafian, na założonym przez siebie cmentarzu. W kościele znajduje się, marmurowa tablica ku czci ks. Dolnego, na której napisano ,,Ku czci i pamięci Ks. Proboszcza i Radcy Wawrzyńca Dolnego około pobudowania tej świątyni wielce zasłużonego Dobrodzieja”. W okresie okupacji hitlerowskiej w Kubeczkach, w budynku szkolnym, istniał (męski) żydowski obóz pracy. Założono go w październiku 1941 roku, zlikwidowano w sierpniu 1943 roku. Przez obóz przeszło około 80 Żydów pochodzenia polskiego. Polscy Żydzi pochodzili z Warty, Turka, Tuliszkowa, Szadku, Sieradza i Łodzi. Żydów zatrudniono przy regulacji; czyszczeniu i obwałowywaniu rzek: Orli, Dąbroczni, Masłówki oraz pomniejszych rowów, a w naszej gminie – Szpatnicy i Starej Orli. Za wykonaną pracę nie otrzymywali żadnego wynagrodzenia. W razie przyłapania Żyda na próbach zdobywania żywności karano powieszeniem lub rozstrzelaniem. Mieszkańcy okolicznych wiosek za zgodą kierownika obozu dożywiali Żydów. Kilka gospodyń gotowało gęstą zupę, a potem w konwiach do mleka zawożono ją do obozu utworzono specjalną kolejkę. Mimo to Żydzi byli głodni, lekko ubrani i obuci, a pracowali w wodzie i przy każdej pogodzie. Często chorowali i wielu z nich umierało. Nieboszczykom zdejmowano ubrania (były potrzebne dla następnych Żydów), wkładano ich do papierowych worków i odwożono na miejsce wiecznego spoczynku do lasu sarnowskiego. Za wozem musieli iść pozostali. Niektórych z nich w lesie wieszano na szubienicy. W Sarnowskim lesie wieszano i grzebano Żydów zmarłych, rozstrzelanych, zamordowanych przy pracy z wszystkich obozów znajdujących się w powiecie rawickim – pisze Maria Żyto. Po zlikwidowaniu obozu żydowskiego urządzono obóz żeński dla Polek, gdzie tak samo jak Żydzi pracowały przy regulacji Starej Orli – pisze Władysława Mosiek z Kubeczek. Kubeczki nawiedzają groźne powodzie powodowane wylewami rzeki Orli, Szpatnicy ( Stara Orla) i Złotego Rowu. Najgroźniejsze powodzie wystąpiły w roku 1923, w 1926-1927, w 1940 i w 1953 roku. Ostatnia dotkliwa powódź miała miejsce w czasie żniw w 1985 roku oraz po zimie w styczniu – lutym 2002 roku. Mieszkańcy Kubeczek i okolicy musieli zawsze żyć oszczędnie, rzetelnie pracować i pokonywać wiele trudności. Licząca niewielu mieszkańców miejscowości podjęła w roku 1986 modernizację świetlicy , w latach 1988-1989 budowę kanalizacji i asfaltowej drogi łączącej Kubeczki ze Sworowem, w 1996 budowę wodociągu ( uroczystość 16 sierpnia 1996 roku). Następnie w Kubeczkach wymieniono sieć elektryczną i zbudowano oświetlenie uliczne, w 1999 roku Kubeczki stelefonizowano. Kubeczki w 1783 roku zamieszkiwało 73 mieszkańców, w 1975 roku 92 osoby. W 1993 roku miejscowość liczyła 17 zagród z 73 mieszkańcami, w tym 42 kobietami i 31 mężczyznami.